Erriberritik Caracas-era, Javier Yárnoz arkitekto nafarraren bidaia

Iruñeko bihotzean jaio zen Javier Yárnoz Larrosa arkitektoa 1886an, zeinaren ondarea Nafarroako mugetatik at ere zabaldu zen.

Nahiz eta Javierrek aurretik Ingeniaritza ikasketak egin zituen Belgikan, Madrilen lizentziatu zen arkitekto gisa Madrilgo Arkitektura Goi Eskolan 1923an, non marrazkilari gisa zeukan trebeziagatik nabarmendu zen.

José anaiarekin batera, Olite/Erriberriko Errege Jauregia zaharberritzeko lan handiari ekin zion, bere ibilbidearen hasiera markatuko zuen proiektua hain zuzen. Nafarroako Foru Aldundiak Erriberriko Errege Jauregia konpontzeko antolatutako lehiaketa irabazi zuten 1924an, eta proiektu horrek ospe ona eman zien. San Fernandoko Akademia Errealak erakutsitako dokumentazio, erreferentzien bilaketa eta planoak altxatzeko lana goraipatu zuen. Javierrek Erriberriko Errege Jauregiari garai eta formarekiko lotutako eraikin frantsesak ikertu zituen. Bereziki nabarmendu ziren erreferentzia hautatako Viollet le Duc-ek XIX. mendean zaharberritutako eraikinak.

Zaharberritze lan horretaz gain, Gayarre Antzokiaren eta Ogasun Eraikinaren berriztapenek monumentu erriberritarren salbamenduaren egile gisa finkatu zituen. Ordea, 1936ko Espainiako Gerra Zibilak Yárnoz anaiek bide guztiz ezberdinak jarraitzea eragin zuen.

1936ko Gerra Zibilak inflexio-puntua ekarri zuen Yárnoztarren bizitzara. José Nafarroa frankistaren alde jarri zen, Vianako Printzearen eta Espainiako Bankuaren arkitektoaren eginkizun nabarmenak onartuz. Aldi berean, Javierrek bide ezberdina hautatu zuen, bando errepublikanoan sartuz. Garai berean bere koinatuaren hilketa gertatu zen, beraz 1936an Frantziako muga igaro zuen. Familia Baionan utzi eta Espainia errepublikanora itzuli zen, zehazki Valentziara, Gobernuaren egoitza baitzen. 1937an Kartzelen Zuzendaritza Nagusiko arkitekto izendatu zuten. Bere Kartzelen Zuzendaritza Nagusiko arkitekto lana gerra zibilean zehar amaitu zen. Errepublikarren porrotaren ostean, patuak lehen Frantziara eta beranduago Venezuelara eraman zuen.

Behin Caracasen, 1948ra arte ez zuen lortu arkitekto titulua onartzea, beraz isilean geratu ziren anonimoki egindako lan handiak, hala nola Maracaibo-ko lehen aireportu internazionala edota Bartzelonakoa.

Erbestaldian, zehazki Caracasen, bere bizitza berregin zuen María del Carmen Húder nafar errepublikarrarekin. Ángel García Sanz-ek ere “jatorriz familia iruindarrekoa” zela aipatzen du bere “Republicanos en el exilio” edo Errepublikanoak erbestean liburuan. AEBetan hezitako emakumea izan zen, García Lorcaren laguna, Arniches-ko Andereñoen Egoitzarekin loturekin. Serafín Húderren alaba zen, Iruñean Errepublika aldarrikatu zuen gizona hain zuzen. Yárnoztarrak, ordea, monarkikoak izan ziren beti. Horrek Erriberrirekin lotutako arkitekturatik aldentzea eragin zuen. Ordea, bere lanbidearekin maitemindurik, aireportu garrantzitsuen diseinuan parte hartu zuen, horien artean Maracaiboko aireportu internazionala.

Garai horretan zehar, bere adierazpen artistikoa herrialdeko iruditeria tradizionalarekin estu lotuta egon zen, eta lan piktorikoetan irudikatu zuen, adibidez akuarela eta postal batzuekin, baina baita ere asmaketan murgildu zenean, bereziki 1954an patentatutako autoen argi labur sistema berritzailearekin.

Alor artistikoan egindako kontribuzioez gain, ekintza-arloa zabaldu zuen medikuntza eta sorospenerako eraikinen diseinuan lan eginez. 1955an beneditarrentzat Camurí-ko Delitugileen  Berreskuratze Gunea sortuz. Bere bizitzaren amaieratik gertu, 1956an, Obra Publikoen Ministerioko Arkitekto Proiektugile izendatu zuten.