Emiliana de Zubeldia, Mexikon bizitzen jarri aurretik munduan zehar ibili zen pianista nafarra

​​​​​​​Emiliana de Zubeldia Inda 1888ko abenduaren 6an jaio zen Jaitzen, familia ugari batean, bederatzi anai-arrebetatik zazpigarrena. Antonio Zubeldia Elizondo ulzamarra eta Asunción Inda León iruindarraren alaba, laster Iruñera joan ziren. Han, lau urterekin, Jose Ezcurrarekin hasi zituen musika ikasketak, eta, ondoren, Joaquín Mayarekin jarraitu zuen Iruñeko Udal Musika Akademian. Garai hartan bere talentuagatik nabarmentzen zen, eta 1904an bere kabuz aurkeztu zen Madrilgo Goi Mailako Musika Kontserbatorioan, kalifikazio gorenak lortuz.

Horri esker Parisko Schola Cantorumek Vincent D 'Indyren konposizio katedran eta Blanche Selvaren piano katedran onartu zuten. 1909an aita hil zitzaionean, Iruñera itzuli behar izan zuen. Bertan musika akademia bat sortu zuen eta Iruñean, Donostian, Biarritzen, Baionan eta Madrilen kantaldi eta kontzertu ugarirekin tartekatu zuen. Arilla y Cia argitaletxeak bere piano ikasleei eskainitako eta Parisko egonaldian inspiratutako lehen konposizioetako batzuk inprimatu zituen: Souvenir de Biarritz, Dans la terrasse eta Le Printemps retourne.

1919an Joaquín Fuentes Pascualekin ezkondu zen, Nafarroako Nekazaritza Laborategiko zuzendaria zena. 1920an, Iruñeko Udal Akademian piano irakasle izateko plaza bat lortu zuen. Han, Parisera itzultzeko eszedentzia eskatu zuen bi urte geroago, senarrarekin ez itzultzeko.

Errekonozimendua Parisen

Parisen, Desiré Pâquerekin jarraitu zituen konposizio ikasketak, eta Alemania, Austria, Frantzia eta Ingalaterrako piano-jotzaile europar onenetakotzat hartzen hasi zuten. Parisko garai hau ugaria izan zen musika-pieza txikien eta obra handi batzuen ekoizpenean. Garai honetan beste sei abestiak sortu zituen: Berceuse, Guajira, Coplas gitanas, La gitanilla, Jota eta Zortzico vaina garai berekoak dira euskal folkloretik ateratako testu eta doinuekin osatutako bere konposizio koralak: Ainhara, Errefusa, Mendiko negara, Maizaren orpotik, Aitonaren exana, Argisagi ederrak, Zeruko izarren bidia eta Txorietan buruzagi.

Mexikora bidean

1927an ama hil ondoren, Brasilera joan zen bizitzera, eta hurrengo urteko abenduan Sao Paulon, Albeniz, Falla, Granados eta bere lanen programa bat aurkeztu zuen. Obra horiek laudorio handiak egin zizkioten konpositore eta interprete gisa, eta, ondoren, Argentina, Uruguai, Puerto Rico, Estatu Batuak, Kuba eta Mexikoko ateak ireki zizkioten.

1948an Hermosillon (Mexiko) finkatu zen Emiliana, eta bertan bizi izan zen 1987ko maiatzaren 26an hil zen arte. Hermosillon, jarduera bizia egin zuen pianista, musika irakasle, konpositore, abesbatzen zuzendari eta kultur ekimenen arima gisa. Zubeldia miretsia eta eragin handikoa izan zen. Sonorako Unibertsitateko Musika Akademia sortu eta zuzendu zuen, eta gaur egun bere izena daramate Unibertsitate Liburutegiak, Antzokiak eta Mexikoko Sonora hiriko plaza batek.

Emiliana de Zubeldiak pianorako 42 lan, ganberarako 7, 14 sinfoniko, ahots eta pianorako 32, korurako 19 – horien artean, euskal kantuen harmonizazio batzuk –, besteren kantuen 42 moldaketa, gitarrarako bi eta harparako bat konposatu zituen, Nicanor Zabaletari eskainia.

Bere estiloak funtsezko bi ezaugarri ditu: bata formalista zorrotza eta bestea abangoardista, baliabide eta musika-produktu berrien etengabeko bilatzailea. Zubeldiaren katalogoan musika erlijiosoaren pisua nabarmentzen da, bereziki 1968an egileak konposatu eta estreinatutako Misa de la Asunción.

Iruñeak kale bat eskaini zion 1998ko irailaren 28an.